Zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwem osoby fizycznej – omówienie cz. I

I. Wprowadzenie 

W dniu 25 listopada ubiegłego roku weszła w życie ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (Dz.U. 2018 poz. 1629), dalej jako: „UZS„. Wprowadziła ona aż 64 (!) zmiany w obowiązujących dotychczas aktach prawnych z zakresu prawa cywilnego, administracyjnego, prawa pracy, oraz prawa podatkowego, co niewątpliwie świadczy o jej doniosłości. 

W niniejszym artykule zostaną omówione m.in. główne cele wprowadzenia UZS, zostanie wskazane na czym polega przedmiotowy „zarząd sukcesyjny”, co wchodzi w skład tzw. „przedsiębiorstwa w spadku”, kto po śmierci przedsiębiorcy będzie zarządzał przedsiębiorstwem wchodzącym w skład wspólności majątkowej małżeńskiej oraz jak zostały uregulowane zasady zarządzania przedsiębiorstwem po śmierci wspólnika spółki cywilnej. Na koniec zostaną omówione warunki, jakie będzie musiał spełniać przyszły zarządca sukcesyjny. 

II. Cele wprowadzenia ustawy 

Na mocy UZS, do polskiego porządku prawnego została wprowadzona nowa instytucja „zarządu sukcesyjnego, regulująca zasady zarządzania przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy wpisanego do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, dalej jako: „CEIDG” – a zatem, po śmierci osoby fizycznej prowadzącej tzw. „jednoosobową działalność gospodarczą”, w tym wspólnika spółki cywilnej. 

Zasadniczy motyw wprowadzenia nowej regulacji stanowiła potrzeba ułatwienia sukcesji w firmach rodzinnych, w których członkowie rodziny są z reguły czynnie zaangażowani w prowadzenie biznesu. Ustawodawca dostrzegł także konieczność zapewnienia ochrony praw pracowników, konsumentów, czy kontrahentów zmarłego przedsiębiorcy. 

Wszak, jak podano w uzasadnieniu projektu UZS – pod koniec 2016 roku do rejestru REGON wpisanych było blisko 3 miliony osób fizycznych, przy jednoczesnym figurowaniu w rejestrze „zaledwie” 500 tys. spółek handlowych. 

Zatem, UZS ma na celu zapewnienie ciągłości działalności gospodarczej wykonywanej uprzednio przez zmarłego przedsiębiorcę (osobę fizyczną) po jego śmierci – do momentu ustalenia następców prawnych. W wykonaniu tego założenia, UZS ustanawia szczegółowe zasady tymczasowego zarządzania oraz kontynuowania działalności gospodarczej z wykorzystaniem przedsiębiorstwa zmarłego, które UZS definiuje jako „przedsiębiorstwo w spadku” (art. 2 UZS). 

Ustawa, w art. 13 – 16 reguluje także zasady wykonywania zarządu przedsiębiorstwem w spadku w okresie: (i) pomiędzy dniem śmierci przedsiębiorcy, a dniem ustanowienia zarządu sukcesyjnego albo (ii) pomiędzy dniem śmierci przedsiębiorcy, a dniem wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, w przypadku, gdy zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony (art. 13 UZS). 

III. Pojęcie „przedsiębiorstwa w spadku” 

Najprościej rzecz ujmując, „przedsiębiorstwo w spadku” to masa majątkowa, która zgodnie z art. 2 ust. 1 UZS obejmuje służące do wykonywania działalności gospodarczej składniki niematerialne oraz składniki materialne – według stanu na dzień śmierci przedsiębiorcy. 

Wyjątek od tej zasady został wprowadzony w art. 2 ust. 3 UZS, zgodnie z którym przedsiębiorstwo w spadku obejmuje także składniki nabyte przez zarządcę sukcesyjnego, albo nabyte przez małżonka, spadkobiercę (ustawowego lub testamentowego), czy też przez zapisobiercę windykacyjnego przedsiębiorcy (art. 14 ust. 1 UZS), jednakże tylko w drodze czynności zachowawczych, dokonanych w okresie: (i) od chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego albo (ii) od chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego. 

Zostały zatem zmienione zasady dziedziczenia, określone w księdze IV ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (dalej: „KC”). Wskazane wyżej składniki wejdą do wyodrębnionej masy majątkowej, tj. przedsiębiorstwa w spadku, a nie –  tak jak dotychczas – do majątków następców prawnych przedsiębiorcy. Powyższe rozwiązanie ma służyć zachowaniu integralności przedsiębiorstwa w okresie zarządu sukcesyjnego. 

Zgodnie z zamysłem projektodawcy (uzasadnienie projektu UZS – s. 13): „Jeżeli do majątku przedsiębiorcy w chwili jego śmierci wchodziło kilka przedsiębiorstw w rozumieniu art. 55 1 KC, wszystkie te przedsiębiorstwa będą objęte jednym przedsiębiorstwem w spadku”. 

Regulacją objęty został przypadek, w którym prawa do przedsiębiorstwa przysługują także małżonkowi zmarłego przedsiębiorcy – jednakże, pod warunkiem, że przedsiębiorca i jego małżonek to jedyne podmioty uprawnione do przedsiębiorstwa. 

Będą to sytuacje, gdy przedsiębiorstwo wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków, czy też kiedy udziały w przedsiębiorstwie wchodzą w skład majątków osobistych przedsiębiorcy i jego małżonka. Wówczas przedsiębiorstwo małżonków zostanie objęte w całości przedsiębiorstwem w spadku. 

Inaczej będzie w przypadku śmierci wspólnika spółki cywilnej – przepisy ustawy znajdą odpowiednie zastosowanie jedynie do udziału zmarłego przedsiębiorcy w majątku wspólnym wspólników spółki cywilnej. Zarządca sukcesyjny będzie posiadał uprawnienia do tymczasowego wykonywania praw i obowiązków zmarłego wspólnika (art. 46-47 UZS). 

IV. Pojęcie „zarządcy sukcesyjnego” 

Należy zapamiętać, że zarządcą sukcesyjnym może zostać jedynie osoba fizyczna, posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Funkcji zarządcy sukcesyjnego nie może pełnić osoba, wobec której orzeczono prawomocnie: (i) zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, w drodze przepisów ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe, lub (ii) zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, stanowiący środek karny lub zabezpieczający, w drodze przepisów ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (jeżeli zakaz dotyczy rodzaju działalności gospodarczej, którą wykonywał zmarły przedsiębiorca lub działalności gospodarczej polegającej na zarządzie majątkiem). 

V. Podsumowanie 

Ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej ma w swym założeniu ułatwić przejmowanie i dalsze prowadzenie działalności gospodarczej, zwłaszcza w firmach rodzinnych. 

Należy jednak podkreślić, że ustanowienie zarządcy sukcesyjnego jest całkowicie dobrowolne – to od przedsiębiorcy lub jego następców prawnych zależy skorzystanie z instytucji wprowadzonych w UZS. 

W kolejnym artykule poruszone zostaną m.in. kwestie: trybów ustanowienia zarządcy sukcesyjnego oraz zasad wykonywania zarządu przedsiębiorstwem w spadku do momentu ustanowienia zarządu sukcesyjnego lub wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego. Ponadto, w artykule przedstawione zostaną ogólne zasady dotyczące wykonywania zarządu sukcesyjnego, a także pojęcie „właściciela przedsiębiorstwa w spadku”. 

C.D.N. 

 
Patrycja Kasprzyczak 

Aplikant Radcowski 

Scroll to Top