I. Wprowadzenie
W poprzednim artykule zostały omówione podstawowe pojęcia związane z nową instytucją zarządu sukcesyjnego przedsiębiorstwem osoby fizycznej w świetle ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (Dz.U. 2018 poz. 1629), dalej jako: „UZS„. Z niniejszego artykułu dowiedzą się Państwo jak przedstawia się proces powoływania zarządcy sukcesyjnego.
Zarząd sukcesyjny może zostać ustanowiony na dwa sposoby: (i) z chwilą śmierci przedsiębiorcy (przedsiębiorca powołuje zarządcę za życia, a zarząd sukcesyjny zostaje ustanowiony z chwilą jego śmierci) lub (ii) po śmierci przedsiębiorcy (osoby wskazane w art. 12 UZS powołują zarządcę po śmierci przedsiębiorcy, a zarząd sukcesyjny zostaje ustanowiony z chwilą dokonania wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, dalej jako: „CEiDG”) – vide art. 7 ust. 1 UZS.
II. Ustanowienie zarządu sukcesyjnego z chwilą śmierci przedsiębiorcy
Powołując zarządcę za życia, przedsiębiorca posiada dwojaki wybór – do pełnienia funkcji zarządcy może wyznaczyć konkretną osobę lub zastrzec, że z chwilą śmierci zarządcą stanie się wskazany przez przedsiębiorcę prokurent (art. 9 ust. 1 UZS). Niejako na marginesie należy tylko przypomnieć, że począwszy od dnia 30 kwietnia 2018 roku ustanawiać prokurentów mogą również osoby fizyczne, będące przedsiębiorcami wpisanymi do CEiDG1.
W celu skutecznego powołania zarządcy sukcesyjnego należy spełnić szereg „wymogów formalnych”, zastrzeżonych w art. 6 oraz w art. 9 UZS. Przedsiębiorca powinien: (i) złożyć oświadczenie woli o powołaniu zarządcy sukcesyjnego, (ii) uzyskać od osoby powołanej na zarządcę (także od prokurenta) oświadczenie woli o wyrażeniu zgody na pełnienie tej funkcji, a także (iii) złożyć wniosek o wpis zarządcy sukcesyjnego do CEiDG.
Zarówno oświadczenie przedsiębiorcy, jak i osoby powołanej powinno zostać złożone w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Należy przy tym zaznaczyć, że jeżeli oświadczenia zostaną złożone w wymaganej prawem formie, a przedsiębiorca nie złoży wniosku o wpis zarządcy do CEiDG – nie dojdzie do skutecznego powołania zarządcy za życia przedsiębiorcy (art. 10 UZS).
W takiej sytuacji, poprawnie złożone oświadczenia woli nie będą wywoływały jakichkolwiek skutków prawnych i koniecznym stanie się „ponowne” (tym razem skuteczne) powołanie zarządcy po śmierci przedsiębiorcy przez osoby do tego uprawnione na mocy art. 12 UZS. W takim przypadku, osoby te oczywiście mogą (lecz nie muszą) uszanować wolę zmarłego przedsiębiorcy odnośnie osoby desygnowanej uprzednio na zarządcę sukcesyjnego.
Warto zaznaczyć, że ustawa nie przewidziała terminu na złożenie wniosku o wpis zarządcy – jednakże, w świetle powyższego, niejako z tzw. „ostrożności procesowej”, przedsiębiorca powinien rozważyć złożenie wniosku o wpis niezwłocznie po uzyskaniu stosownej zgody na pełnienie funkcji zarządcy sukcesyjnego.
Należy pamiętać, że przedsiębiorca może powołać zarządcę sukcesyjnego w okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej. Przeszkodą w ustanowieniu zarządu jest natomiast ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy.
W art. 11 ust. 2 UZS uregulowano również instytucję tzw. „dalszego zarządcy sukcesyjnego”, stanowiącego zarządcę „zapasowego” na wypadek, gdyby zarządca powołany w pierwszej kolejności zrezygnował z tej funkcji lub nie mógł jej pełnić z przyczyn enumeratywnie wskazanych w powołanym przepisie.
III. Ustanowienie zarządu sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy
Po śmierci przedsiębiorcy, zarządcę może powołać: (i) małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, (ii) spadkobierca przedsiębiorcy (ustawowy lub testamentowy), który przyjął spadek, a także (iii) zapisobierca windykacyjny, któremu na mocy zapisu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku i który zapis przyjął (art. 12 ust. 1 UZS).
Jednakże, od momentu: (i) uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po zmarłym przedsiębiorcy, (ii) zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia albo (iii) wydania europejskiego poświadczenia spadkowego – zarządcę sukcesyjnego może powołać wyłącznie właściciel przedsiębiorstwa w spadku (art. 12 ust. 2 UZS w zw. z art. 3 UZS).
W sytuacji, gdy przedsiębiorca posiada kilku spadkobierców lub zapisobierców, a także gdy jest kilku współwłaścicieli przedsiębiorstwa w spadku – powołanie zarządcy wymaga zgody osób, którym łącznie przysługuje więcej niż 85/100 przedsiębiorstwa w spadku (art. 12 ust. 3 UZS – tzw. „udział w przedsiębiorstwie w spadku”). Zgoda powinna być wyrażona w formie aktu notarialnego (vide: art. 12 ust. 7 UZS).
Wielkość udziałów w przedsiębiorstwie w spadku ustala się według wielkości udziałów we współwłasności przedsiębiorstwa lub udziałów spadkowych – na podstawie: (i) postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, (ii) aktu poświadczenia dziedziczenia, (iii) europejskiego poświadczenia spadkowego albo (iv) oświadczenia osoby powołującej zarządcę, w którym uwzględnia ona wszystkie znane sobie osoby, którym przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku (art. 4 UZS w zw. z art. 12 ust. 4 UZS).
Należy pamiętać, że uprawnienie do ustanowienia zarządu sukcesyjnego wygasa z upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy (art. 12 ust. 10 UZS). Powyższe oznacza, że powołanie zarządcy po upływie terminu nie będzie skuteczne – uprawnienie przestanie bowiem istnieć.
W celu skutecznego ustanowienia zarządu sukcesyjnego – należy dopełnić następujących formalności:
Po pierwsze, osoba uprawniona na mocy art. 12 ust. 1 – 2 UZS powinna udać się do notariusza, przed którym złoży następujące oświadczenia: (i) o przysługującym jej udziale w przedsiębiorstwie w spadku, (ii) o znanych jej innych osobach, którym przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, (iii) o istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców od dziedziczenia lub dziedziczyłyby wraz z nimi, a także (iv) o znanych testamentach spadkodawcy lub braku takich testamentów (art. 12 ust. 6 UZS).
Właściciel przedsiębiorstwa w spadku nie składa oświadczeń o kręgu spadkobierców i istniejących spadkobiercach – legitymuje się po prostu stosownym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku, aktem poświadczenia dziedziczenia itd. (art. 12 ust. 6 UZS).
Po drugie, osoba powoływana na zarządcę sukcesyjnego składa przed notariuszem oświadczenia o braku orzeczonych prawomocnie wobec niej zakazów: (i) prowadzenia działalności gospodarczej, w drodze przepisów ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe, lub (ii) prowadzenia działalności gospodarczej, jako środka karnego lub zabezpieczającego (jeżeli zakaz dotyczy rodzaju działalności gospodarczej, którą wykonywał zmarły przedsiębiorca lub działalności gospodarczej polegającej na zarządzie majątkiem). Złożenie przedmiotowego oświadczenia przez przyszłego zarządcę traktuje się jako dorozumianą zgodę na pełnienie funkcji zarządcy sukcesyjnego (art. 12 ust. 8 UZS).
Na tym kończą się wszelkie formalności. Zgłoszenia zarządcy do CEIDG dokona bowiem już sam notariusz. Zarząd sukcesyjny zostaje ustanowiony z chwilą dokonania wpisu do CEiDG – z tą też chwilą zarządca zaczyna pełnić swoją funkcję.
IV. Zakończenie
Jak wynika, z przedstawionych wyżej rozważań – powołanie zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy nastręcza kilku problemów praktycznych. Po pierwsze, osoby uprawnione na mocy art. 12 ust. 1 UZS powinny m.in. uzasadnić, że: (i) należą do kręgu prawdopodobnych właścicieli przedsiębiorstwa w spadku oraz (ii) posiadają więcej niż 85/100 przedsiębiorstwa w spadku.
Po drugie, w czynności powołania zarządcy sukcesyjnego konieczny będzie udział notariusza. Sporządzając protokół powołania zarządcy sukcesyjnego, będzie on bowiem czuwał nad tym, by prawidłowo określić krąg osób, którym przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku. Notariusz odmówi sporządzenia aktu powołania zarządcy sukcesyjnego, gdy powstaną uzasadnione wątpliwości co do kręgu tychże osób, gdyż nie będzie w stanie wówczas stwierdzić, czy wymagana większość osób wyraziła zgodę na powołanie zarządcy sukcesyjnego (art. 95ze ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie, Dz.U. 2017 poz. 2291, t.j. z dnia 11 grudnia 2017 roku).
Dlatego też, choć obecnie przedsiębiorcy jeszcze stosunkowo rzadko decydują się na uregulowanie sukcesji – w świetle powyższego – warto przemyśleć kwestię powołania zarządcy sukcesyjnego za życia.
Patrycja Kasprzyczak
aplikant radcowski III roku OIRP w Warszawie
1 art. 3 pkt. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo przedsiębiorców oraz inne ustawy dotyczące działalności gospodarczej.